Spośród osób związanych z Niskiem, biorących udział w obronie Lwowa, warto przywołać postać ppor. Jana Olechowskiego.
Jan Antoni Olechowski urodził się 15 lutego 1890 r. w Nisku. Jego rodzicami byli Karol Olechowski – pisarz sądowy i Barbara Olechowska, z domu Chmielowska.
Wpis w księdze urodzeń dla miejscowości Nisko 1885-1892, z dnia 2.03.1890 roku dot. chrztu Jana Antoniego Olechowskiego, źródło: Akta parafii Racławice.
Po ukończeniu gimnazjum studiował na Wydziale Inżynierii Politechniki Lwowskiej, który ukończył z tytułem inżyniera. Jako student był członkiem Koła Samokształcenia Ordona, Polskich Drużyn Strzeleckich i Związku Strzeleckiego „Strzelec”. Kiedy wybuchła I wojna światowa, jako strzelec konny brał udział w pierwszych potyczkach na północ od Lwowa. Walczył w szeregach II Brygady Legionów Polskich. Po rozpadzie formacji został wcielony do wojska austriackiego gdzie brał udział w walkach na froncie. Działał w Polskiej Organizacji Wojskowej.
Kierownik oddziałów technicznych Brygady lwowskiej inż. Jan Olechowski, źródło: Semper Fidelis. Obrona Lwowa w obrazach współczesnych, Lwów, 1930, TAB. 67
W obronie Lwowa w latach 1918 – 1919 brał udział jako komendant sekcji minomiotów Oddziałów Technicznych Naczelnej Komendy Obrony Lwowa. Naprawiał zdobytą podczas walk z nieprzyjacielem broń, sam także używając ją później w walce. Wykorzystując swoje zainteresowania techniką zbrojeniową, pirotechniką wojskową oraz zdobyte podczas studiów umiejętności techniczne i doświadczenie wojenne, tworzy wraz z kilkoma kolegami fabrykę granatów ręcznych. Mieściła się ona w Domu Techników przy ul. 29 listopada we Lwowie. Nieustannie angażował się w walki, biorąc na siebie najtrudniejsze zadania, wymagające wielkiej odwagi. Dzięki temu był bardzo ceniony zarówno przez przełożonych jak i podwładnych. 15 listopada 1918 r. rozpoczął prace nad wysadzeniem koszar Ferdynanda, gdzie stacjonowały wrogie wojska. Przeprawiając się kanałami wyznaczył miejsce, w którym należało umieścić ładunek wybuchowy. Przetransportowano tam 200 kg ładunku, a następnie przystąpiono do kopania komory minowej. Olechowski osobiście brał udział we wszystkich pracach, które odbywały się w skrajnie trudnych i niebezpiecznych warunkach. Po zdetonowaniu ładunku wybuch uszkodził część budynków koszar, spowodował pożar oraz zabił około 60 osób. Kolejnym zadaniem Olechowskiego zakończonym powodzeniem było wysadzenie torów kolejowych przed Krzywczycami na wysokości pozycji nieprzyjaciela. Miało to miejsce w grudniu 1918 r. Wkrótce w styczniu 1919 r. udało mu się wysadzić placówkę wrogich wojsk w Leśniczówce pod Sichowem. Zakładał także pola minowe pod pozycjami nieprzyjaciela. W środę popielcową 1919 r. podczas wybuchu magazynów na dworcu Czerniowieckim, kierował akcją. Dzięki jego zaangażowaniu udało się dostarczyć zaopatrzenie w żywność i amunicję do oblężonego Lwowa.
Zmarł 9 kwietnia 1919 r. w szpitalu na Technice w wyniku ran poniesionych przy próbach granatników. Został odznaczony Orderem Virtuti Militari oraz Krzyżem Obrony Lwowa, Krzyżem Walecznych i Krzyżem Niepodległości. Spoczął w Katakumbach Cmentarza Obrońców Lwowa.
9 kwietnia 2019 r. w setną rocznicę jego śmierci na niżańskim pomniku Orląt Lwowskich odsłonięto tablicę upamiętniającą ppor. Jana Olechowskiego.
Tablica upamiętniająca Jana Olechowskiego umieszczona na pomniku Orląt Lwowskich w Nisku, fot. NCHiT.
Jesienią 2020 roku w Nisku, obok Niżańskiego Centrum Historii i Tradycji powstał mural, na którym upamiętniona jest m.in. osoba Jana Olechowskiego. Oddano też do użytku animację wykonaną w technologii AR, która umożliwia poznanie wojennych losów niżańskich bohaterów, w tym także Jana Olechowskiego.
Fragment muralu „W drodze po Cud” z wizerunkiem Jana Olechowskiego, fot. NCHiT.
Źródła:
- Szwedo B., „Kawalerowie Virtuti Militari ziemi niżańskiej”, Wyd. Sztafeta, Stalowa Wola 2000.
- Garbacz A. (red.), „Regionalny słownik biograficzny. Stalowa Wola, Nisko i okolice tom 2”, Wyd. Muzeum Regionalne w Stalowej Woli, Stalowa Wola 2014.
- „W obronie Lwowa i Wschodnich Kresów : polegli od 1-go listopada 1918 do 30-go czerwca 1919 r.”, Wyd. Straż Mogił Polskich Bohaterów, Lwów 1926.
- Artykuł „Odsłonięcie tablicy ku pamięci ppor. Jana Olechowskiego” opr. M. Barnat, UGiM Nisko.
- „Obrona Lwowa 1-22 listopada 1918. Relacje uczestników II”, Wyd. Towarzystwo Badania Historii Obrony Lwowa i Województw Południowo Wschodnich, Lwów 1936.
- „Semper fidelis. Obrona Lwowa w obrazach współczesnych”, Wyd. Towarzystwo Straż Mogił Polskich Bohaterów, Lwów 1930
- Księgi metrykalne parafii Racławice.
Małgorzata Kawa
