Historia NCK „Sokół”

Budynek, w którym aktualnie mieści się Niżańskie Centrum Kultury „Sokół”, wybudowany został w 1904 roku z przeznaczeniem na siedzibę Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Budynek wybudowany w stylu secesyjnym powstał ze składek społecznych mieszkańców miasta, pomocy finansowej Zarządu Miasta oraz dzięki wsparciu hrabiów Oliviera i Marii Resseguier. Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” prowadziło ożywioną działalność, a budynek spełniał rolę hali sportowej, domu kultury, kina i klubu. Tu odbywały się wszystkie imprezy sportowe, konferencje, zebrania i spotkania społeczeństwa z władzami. Obok działalności sportowej i wychowawczej, na szczególną uwagę zasługuje prężna działalność kulturalno – oświatowa.

Niżański Sokół to miejsce prezentacji dorobku niżańskiego gimnazjum i drużyn harcerskich. Kółko teatralne Gimnazjum prezentowało dramaty społeczeństwu Niska. Wystawiono miedzy innymi: Wesele, Zemstę, Pana Jowialskiego, Chłopów i arystokratów, Grube ryby, Jasełk a, Dziady – cz. III, Śluby panieńskie, czy Betlejem polskie.

„Sokół” często rozbrzmiewał muzyką i śpiewem. Świetności uroczystościom odbywającym się w Sokole dodawały popisy muzyczne zespołów chóralnych i orkiestr. Orkiestra „Podwórze” złożona ze skrzypiec, gitar i mandolin kilkakrotnie występowała w Sali Sokoła, także podczas projekcji filmu niemego.

Dużą popularnością cieszyły się bale i zabawy oraz wszelkie imprezy rozrywkowe. Orkiestry przygrywały na zabawach, które odbywały się kilkakrotnie w ciągu roku. Tańce często rozpoczynały się polonezem prowadzonym z wielkim animuszem przez dyrektora Gimnazjum Stanisława Ćwikowskiego. Wydarzeniem wyjątkowym było wystawienie wodewilu i przygotowanie wieczoru satyry na niżańskich notabli, przy artystycznym współudziale karykaturzysty Bronisława Latawca.

Nierozerwalnie z budynkiem Sokoła związana jest także działalność kinowa.
W opracowaniach historycznych zapisano, że pierwsza projekcja filmu w niżańskim Sokole miała miejsce już w 1908 roku. Było to wielkie wydarzenie w życiu środowiska niżańskiego, ale były ku temu doskonałe warunki – duża sala i prąd elektryczny. Pierwsze wyświetlane filmy były nieme, ale szybko przygotowano ozdobniki dźwiękowe. Po kilku latach w czasie projekcji filmów niemych grała wspomniana wcześnie orkiestra „Podwórze” składająca się ze skrzypiec, gitar i mandolin. W niżańskim kinie gromadziła się elita: pracownicy starostwa, oficerowie i nauczyciele. Do wybuchu drugiej wojny światowej w niżańskim Sokole filmy wyświetlane były regularnie.

16 września 1944 roku w budynku Sokoła uruchomiono kino „San”. Prowadziło go Przedsiębiorstwo Państwowe „Film Polski”, a pierwszym kierownikiem niżańskiego kina był Wojciech Sopała. Wówczas w budynku Sokoła mieszkał Jan Błądek, który w latach międzywojennych i zaraz po drugiej wojnie światowej był pracownikiem kina. On rozwieszał terminarze filmowe, był bileterem i wpuszczał na seanse. W 1948 roku, Przedsiębiorstwo Państwowe „Film Polski” wystąpiło oficjalnie o przekazanie budynku na prowadzenie kinoteatru świetlnego. W uzasadnieniu podano, że sala posiada urządzoną kabinę operatora i scenę z ekranem, a budynek posiada „przeważający charakter teatru świetlnego”. Niżańskim kinem zarządzała wówczas Okręgowa Dyrekcja Rozpowszechniania Filmów w Rzeszowie.
Największą popularnością niżańskie kino cieszyło się w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Mieszkańcy Niska pamiętają, jak przed niżańskim kinem „San” ustawiały się kolejki, aby kupić bilet. Filmy grane były przez cały tydzień non stop. W samą niedzielę wyświetlane było nawet pięć seansów. Oprócz projekcji stałych organizowano również seanse dodatkowe. W tym czasie kino czynne było także w święta. 

W 1991 roku, w wyniku reorganizacji Rejonowego Ośrodka Kultury w Nisku, kino „San” weszło w skład Niżańskiego Centrum Kultury „Sokół”, które to centrum powołane zostało uchwałą nr VIII/56/91 Rady miejskiej w Nisku, z dnia 22 lutego 1991 roku. Placówka została utworzona na bazie dotychczasowych zakładów: Niżańskiego Ośrodka Kultury oraz Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy w Nisku.  Główną siedzibą nowo utworzonej placówki kulturalnej stał się właśnie budynek Sokoła, co skutkowało połączeniem funkcjonowania kina ze statutową działalnością Domu Kultury. Pierwszy okres odrodzonego Sokoła zaznaczył się przede wszystkim generalnym remontem siedziby Centrum. Wówczas to nastąpiła renowacja  i wymiana tapicerki krzeseł oraz odnowienie parkietu. Wiele robót malarskich i porządkowych wykonali sami pracownicy i instruktorzy niżańskiej placówki kulturalnej. Odnowiony budynek kinowy stał się wielofunkcyjnym obiektem mającym salę widowiskowo – projekcyjną, kawiarenkę, salę audiowizualną, pracownie: plastyczną i fotograficzną oraz kilka pomieszczeń administracyjnych.

Drugi remont, mający dostosować obiekt do obowiązujących przepisów przeciwpożarowych, nastąpił w 1995 roku i trwał do września 1996 roku. W ramach remontu ściany i sufit wyłożone zostały płytami kartonowo – gipsowymi oraz wymieniono parkiet. Miejsce miała także impregnacja ognioochronna foteli, kurtyn, wykładzin dywanowych i elementów drewnianych znajdujących się w sali widowiskowej.

W 2004 roku wykonano kolejne prace: naprawiono i pomalowano dach, wyłożono płytkami ściany klatki schodowej, zainstalowano specjalistyczne oświetlenie, a w sali widowiskowej odnowiono podłogę i zamontowano fotele przekazane przez  Teatr im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie. Na bieżąco wykonywane były drobne remonty i naprawy. W listopadzie 2007 roku, nastąpiła modernizacja aparatury kinowej.

Dzięki dofinansowaniu z Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej niżańskie kino zostało wyposażone w Podstawowe Podzespoły APARATURY KINOWEJ, dzięki czemu dźwięk wyświetlanych filmów zyskał jakość stereo. W tym czasie wyświetlało się średnio ok. 200 seansów rocznie, a niżańskie kino odwiedzało kilka tysięcy widzów.

Równocześnie w miarę możliwości prowadzona była działalność artystyczno – edukacyjna. Organizowano koncerty i występy, spektakle, konkursy, przeglądy i wystawy. Uczestnicy zajęć tanecznych, muzycznych, wokalnych i plastycznych rozwijali swoje zdolności i zainteresowania, chociaż większość zajęć prowadzona była poza budynkiem Sokoła.
Ważnym wydarzeniem dla niżańskie placówki kulturalnej był obchodzony w 2004 roku Jubileusz 100 lecia Sokoła. Obchody rozpoczęła Retrospektywna Wystawa Klubu Twórcy Amatora 1975 – 2004. Setna rocznica niżańskiego Sokoła stała się znakomitą okazją do spotkania i zaprezentowania twórczości tych artystów do których udało się dotrzeć. Na wystawie znalazły się prace 20 artystów w tym malarzy, rzeźbiarzy, pisarzy, rysowników oraz rękodzieło artystyczne. Kolejnym punktem obchodów była trzydniowa impreza plenerowa, którą rozpoczął odbywający się w dniach 3-5 września 2004 roku „Benefis Sokoła”. Na placu przy Szkole Podstawowej nr 1 wystąpiły zespoły artystyczne z terenu Gminy Nisko oraz zaproszone formacje z zaprzyjaźnionych domów kultury. W  programie Benefisu znalazły się także rozgrywki piłki nożnej, w których rywalizowały zespoły z Niska, Strzyżowa, Stalowej Woli  oraz Gródka na Ukrainie. Trzydniowe świętowanie zakończyła impreza „Święto Chleba”. Jubileuszowe obchody setnej rocznicy niżańskiego Sokoła zakończone zostały 9 listopada 2004 roku, wystawą pt. „Sokół w Nisku – pamiątki ze zbiorów mieszkańców”. W tym też dniu na scenie Sokoła odbyła się okolicznościowa akademia, wręczenie odznaczeń: Srebrny Krzyż Zasługi oraz Zasłużony Działacz kultury. Całość zakończył program artystyczny w   wykonaniu Roberta Chodóra i Chóru Kameralnego z MDK w Stalowej Woli.

Długoletnia działalność niżańskiego kina także znalazła swoje uhonorowanie.
W maju 2009 r. przy wsparciu Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej odbył się Jubileusz 100-lecia kina „Sokół” w Nisku. Powołany na tę okazję komitet organizacyjny obchodów zaplanował dla miłośników sztuki filmowej prawdziwą ucztę. W bogatym programie obchodów znalazły się m. in. projekcje filmów Mistrzów Polskiej Szkoły Filmowej, wieczór z kroniką filmową i filmem dokumentalnym, gdzie organizatorzy zadbali o to aby kroniki zawierały akcenty lokalne, w tym dotyczyły osób związanych z Niskiem. Nie zabrakło spotkań z gwiazdami polskiego kina, a Nisko miało okazję gościć: Rafała Olbrychskiego, Alicję Jachiewicz i Stefana Schmidta oraz Olgierda Łukaszewicza. Specjalnie na okoliczność jubileuszu została wykonana statuetka w kształcie projektora filmowego, a otrzymały ja osoby związane z działalnością niżańskiego kina. Obchody 100- lecia kina Sokół zakończyła Jubileuszowa Gala, oprawiona Koncertem Muzyki Filmowej w wykonaniu Orkiestry Kameralnej Szkoły Muzycznej w Rzeszowie.

Z biegiem lat coraz dotkliwiej odczuwana była niewystarczająca baza lokalowa i pogarszający się stan techniczny budynku, który nie mógł pomieścić wszystkich zainteresowanych ofertą kulturalną. Większość zajęć prowadzona była w szkołach. Brakowało pracowni artystycznych, sali baletowej, wystawienniczej i konferencyjno szkoleniowej. Wymagająca gruntownej modernizacji scena i sala widowiskowa nie posiadała żadnego zaplecza technicznego, magazynowego oraz niezbędnych garderób. Budynek nie był przystosowany dla osób niepełnosprawnych, brakowało miejsc parkingowych. Problemy odczuło także kino. Zmiany technologiczne związane z procesem cyfryzacji, spowodowały, że niżańskie kino, pozostające wciąż w systemie analogowym i nie posiadające projektora cyfrowego, w grudniu 2013 roku, zaprzestało swojej działalności.

W 2013 r. Gmina i Miasto Nisko rozpoczęła działania zmierzające do rozbudowy i modernizacji budynku Niżańskiego Centrum Kultury „Sokół”. Przygotowania do tej inwestycji poprzedzone były wykupem sąsiadującej z NCK działki, uzyskaniem odpowiednich zgód i pozwoleń,  oraz sporządzeniem projektu budowlanego, który wykonany został przez mgr inż. architekta Andrzeja Gawlewicza.
Szansą na realizację tej inwestycji było podpisanie umowy partnerskiej  ze Stalową Wolą oraz Pysznicą, w ramach której realizowano wspólny projekt.

Projekt pod nazwą: Przebudowa i rozbudowa zabytkowego budynku Niżańskiego Centrum Kultury „SOKÓŁ” został zrealizowany w ramach przedsięwzięcia „Szlakiem dziedzictwa kulturowego, zabytków kultury i oferty kulturalnej MOF Stalowa Wola Projekt dofinansowany ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WP na lata 2014 – 2020, Oś priorytetowa IV Ochrona środowiska naturalnego i dziedzictwa kulturowego, Działanie 4.4 Kultura. W wyniku procedury przetargowej wyłoniony został wykonawca zadania – firma ZRB KOREM z Jeżowego. 15 września 2017 roku podpisana została umowa i rozpoczęto pierwsze prace. Wartość inwestycji to 7,8 miliona złotych, w tym dofinansowanie w wysokości 2 milionów złotych przyznane z RPO WP na lata 2014-2020 (działanie 4.4 Kultura).

W zakres inwestycji weszła budowa nowej części obiektu od strony północno – zachodniej budynku, w której elementem dominującym jest szkło, natomiast elementem łączącym starą i nową część są detale z czerwonej cegły. W trakcie rozbudowy odnowiono elewację starej części budynku, którą wzbogacono o płaskorzeźby muz. Na obu skrzydłach drzwi wyjściowych z sali widowiskowej umieszczono postacie sokolników w mundurach sokolich wykonane techniką metaloplastyczną z blachy miedzianej. Wewnątrz budynku powstały pracownie: muzyczna, fotograficzna, plastyczna oraz sala taneczna i sala multimedialna. W ramach projektu utworzono foyer, które zaadoptowane będzie na cele wystawiennicze. Sala widowiskowa i scena przeszły gruntowną modernizację. Scena została powiększona, zamontowano nowe, estetyczne fotele. Salę widowiskową, wyposażono w nowoczesne oświetlenie, nagłośnienie, kurtynę, mechanizmy do scenografii oraz zaplecze magazynowo – garderobiane.

Dzięki rozbudowie wyeliminowano bariery architektoniczne uniemożliwiające osobom niepełnosprawnym dostęp do kultury (podjazd, wydzielone miejsce parkingowe, toaleta dla niepełnosprawnych). Ponadto teren i plac obok budynku wyposażono w elementy małej architektury, podświetloną elewację. Utworzono parking z 25 miejscami.